# 前置知识

2.6 子空间

# 线性方程组唯一解的条件

我们已知,线性方程组 Ax=bAx = b 有唯一解的条件是:系数矩阵 AA 线性无关

定理 11:设 α1,,αnFn×1\alpha_1, \cdots, \alpha_n \in F^{n \times 1}Δ\Delta 是从左向右依次以 α1,,αn\alpha_1, \cdots, \alpha_n 为列组成的行列式,则:

{α1,,αn}\{ \alpha_1, \cdots, \alpha_n \}Fn×1F^{n \times 1} 的一组基当且仅当 Δ0\Delta \not = 0

证明:先设 Δ0\Delta \not = 0,考虑关于 x1,x2,,xnx_1, x_2, \cdots, x_n 的方程组 α1x1+α2x2++αnxn=0\alpha_1 x_1 + \alpha_2 x_2 + \cdots + \alpha_n x_n = 0,若该方程组有非零解,则系数矩阵经过初等行变换后存在某一行全为 00,此时该矩阵的行列式值为 00,矛盾,因此该方程组只有零解,从而 α1,,αn\alpha_1, \cdots, \alpha_n 线性无关,为 Fn×1F^{n \times 1} 的基。

反过来,设 α1,,αn\alpha_1, \cdots, \alpha_nFn×1F^{n \times 1} 的基,则上述方程组只有零解,于是其系数矩阵经过初等行变换后最简形式为:

B=(b1,1000b2,1000bn,n)B = \begin {pmatrix} b_{1, 1} & 0 & \cdots & 0 \\ 0 & b_{2, 1} & \cdots & 0 \\ \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ 0 & 0 & \cdots & b_{n, n} \end {pmatrix}

其中 b1,1==bn,n=1b_{1, 1} = \cdots = b_{n, n} = 1,于是 B=b1,1bn,n=1|B| = b_{1, 1} \cdots b_{n, n} = 1。又因为 A=λB0|A| = \lambda |B| \not = 0,因此原系数矩阵行列式值不为 00

推论 11:设 AAnn 阶方阵,则如下命题等价:

  1. A0|A| \not = 0

  2. AA 的列向量线性无关;

  3. AA 的行向量线性无关;

  4. rankA=n\mathrm {rank} \, A = n

推论 22:设 AA 是由 nn 个方程组成的 nn 元一次方程组 Ax=bAx = b 的系数矩阵。则:

detA0方程组Ax=b有唯一解\det A \not = 0 \Leftrightarrow 方程组 Ax = b 有唯一解

1.1. λ\lambda 取什么值时,方程组有非零解。

{x2+x3=λx1x1+x3=λx2x1+x2=λx3\begin {cases} x_2 + x_3 = \lambda x_1 \\ x_1 + x_3 = \lambda x_2 \\ x_1 + x_2 = \lambda x_3 \end {cases}

:移项,整理得:

{λx1x2x3=0x1+λx2x3=0x1x2+λx3=0\begin {cases} \lambda x_1 - x_2 - x_3 = 0 \\ - x_1 + \lambda x_2 - x_3 = 0 \\ - x_1 - x_2 + \lambda x_3 = 0 \end {cases}

上述方程有非零解,则系数行列式为 00。而

Δ=λ111λ111λ=(2)+(1),(3)+(1)λ2λ2λ21λ111λ=(λ2)1111λ111λ=(1)+(2),(1)+(3)(λ2)1110λ+1000λ+1=(λ2)(λ+1)2\Delta = \begin {vmatrix} \lambda & -1 & -1 \\ -1 & \lambda & -1 \\ -1 & -1 & \lambda \end {vmatrix} \xlongequal {(2) + (1), (3) + (1)} \begin {vmatrix} \lambda - 2 & \lambda - 2 & \lambda - 2 \\ -1 & \lambda & -1 \\ -1 & -1 & \lambda \end {vmatrix} = (\lambda - 2) \begin {vmatrix} 1 & 1 & 1 \\ -1 & \lambda & -1 \\ -1 & -1 & \lambda \end {vmatrix} \xlongequal {(1) + (2), (1) + (3)} (\lambda - 2) \begin {vmatrix} 1 & 1 & 1 \\ 0 & \lambda + 1 & 0 \\ 0 & 0 & \lambda + 1 \end {vmatrix} = (\lambda - 2) (\lambda + 1)^2

由此解得 λ=2\lambda = 2λ=1\lambda = -1

2.2.a,b,ca, b, c 不全为 00α,β,γ\alpha, \beta, \gamma 为任意实数,且

{a=bcosγ+ccosβb=ccosα+acosγc=acosβ+bcosα\begin {cases} a = b \cos \gamma + c \cos \beta \\ b = c \cos \alpha + a \cos \gamma \\ c = a \cos \beta + b \cos \alpha \end {cases}

求证:

cos2α+cos2β+cos2γ+2cosαcosβcosγ=1\cos^2 \alpha + \cos^2 \beta + \cos^2 \gamma + 2 \cos \alpha \cos \beta \cos \gamma = 1

证明:将 a,b,ca, b, c 看成未知数,上述等式看成方程:

{a+bcosγ+ccosβ=0acosγb+ccosα=0acosβ+bcosαc=0\begin {cases} -a + b \cos \gamma + c \cos \beta = 0 \\ a \cos \gamma - b + c \cos \alpha = 0 \\ a \cos \beta + b \cos \alpha - c = 0 \end {cases}

有非零解,系数行列式等于 00,即

1cosγcosβcosγ1cosαcosβcosα1=0\begin {vmatrix} -1 & \cos \gamma & \cos \beta \\ \cos \gamma & -1 & \cos \alpha \\ \cos \beta & \cos \alpha & -1 \end {vmatrix} = 0

从而有 cos2α+cos2β+cos2γ+2cosαcosβcosγ=1\cos^2 \alpha + \cos^2 \beta + \cos^2 \gamma + 2 \cos \alpha \cos \beta \cos \gamma = 1 成立。

# 矩阵的行列式秩

若方阵 AA 的行列式 A0|A| \not = 0,就称 AA非退化的,否则称 AA退化的。非退化方阵 AA 的各行(列)线性无关,rankA=n\mathrm {rank} \, A = n,这样的方阵也称为是 满秩的

定义 11(子式与行列式秩):一般地,对任意矩阵 AA,以及正整数 i1<<is,j1<<jsi_1 < \cdots < i_s, j_1 < \cdots < j_s,我们将 AA 的第 i1,,isi_1, \cdots, i_s 行和第 j1,,jsj_1, \cdots, j_s 列交叉位置的元组成的行列式称为 AA 的一个 ss 阶子式(minor),记作:Δs\Delta_s

rr 是正整数,m×nm \times n 矩阵 AA 含有 rr 阶非零子式,不含更大阶非零子式,即 AA 中非零子式的最大阶是 rr,则 rr 称为 AA行列式秩

定理 22:矩阵 AA 的行列式秩 == 矩阵 AA 的秩。

证明:若 AA 中含有的不为零的最大阶子式为 kk 阶子式 Δk\Delta_k,先证明 AA 的列秩大于或等于 kk,为此,我们证明 AA 的第 j1,j2,,jkj_1, j_2, \cdots, j_k 列组成列向量组的极大线性无关组。因此,krankAk \le \mathrm {rank} \, A

反之,若 rankA=s\mathrm {rank} \, A = s,则 AA 有某 ss 列如第 j1,j2,,jsj_1, j_2, \cdots, j_s 列线性无关,把这 ss 列组成矩阵 AsA_s,则它的列秩与行秩都为 ss,于是 AsA_s 中有 ss 行,如 i1,i2,,isi_1, i_2, \cdots, i_s 行线性无关,这 ss 行排成的 ss 阶方阵 BsB_sBs0|B_s| \not = 0,而 Bs|B_s|AAss 阶非零子式,所以 rankA=sk\mathrm {rank} \, A = s \le k。于是我们有:rankA=k\mathrm {rank} \, A = k

# Cramer 法则

nn 元线性方程组 Ax=bAx = b 有唯一解,有没有办法求出方程组的通解公式呢?

我们不妨记:

Δ=a1,1a1,2a1,na2,1a2,2a2,nan,1an,2an,n\Delta = \begin {vmatrix} a_{1, 1} & a_{1, 2} & \cdots & a_{1, n} \\ a_{2, 1} & a_{2, 2} & \cdots & a_{2, n} \\ \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_{n, 1} & a_{n, 2} & \cdots & a_{n, n} \end {vmatrix}

考虑利用初等列变换替换系数矩阵的第 jj 列,得到:

a1,1a1,j1k=1na1,kxka1,j+1a1,na2,1a2,j1k=1na2,kxka2,j+1a2,nan,1an,j1k=1nan,kxkan,j+1an,n=a1,1a1,j1b1a1,j+1a1,na2,1a2,j1b2a2,j+1a2,nan,1an,j1bnan,j+1an,n\begin {vmatrix} a_{1, 1} & \cdots & a_{1, j - 1} & \sum\limits_{k = 1}^n a_{1, k} x_k & a_{1, j + 1} & \cdots & a_{1, n} \\ a_{2, 1} & \cdots & a_{2, j - 1} & \sum\limits_{k = 1}^n a_{2, k} x_k & a_{2, j + 1} & \cdots & a_{2, n} \\ \vdots & \ddots & \vdots & \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_{n, 1} & \cdots & a_{n, j - 1} & \sum\limits_{k = 1}^n a_{n, k} x_k & a_{n, j + 1} & \cdots & a_{n, n} \end {vmatrix} = \begin {vmatrix} a_{1, 1} & \cdots & a_{1, j - 1} & b_1 & a_{1, j + 1} & \cdots & a_{1, n} \\ a_{2, 1} & \cdots & a_{2, j - 1} & b_2 & a_{2, j + 1} & \cdots & a_{2, n} \\ \vdots & \ddots & \vdots & \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_{n, 1} & \cdots & a_{n, j - 1} & b_n & a_{n, j + 1} & \cdots & a_{n, n} \end {vmatrix}

将等式右边的行列式记为 Δj\Delta_j,左边的行列式可以拆成 nn 个行列式之和:

k=1na1,1a1,j1a1,ka1,j+1a1,na2,1a2,j1a2,ka2,j+1a2,nan,1an,j1an,kan,j+1an,nxk\sum_{k = 1}^n \begin {vmatrix} a_{1, 1} & \cdots & a_{1, j - 1} & a_{1, k} & a_{1, j + 1} & \cdots & a_{1, n} \\ a_{2, 1} & \cdots & a_{2, j - 1} & a_{2, k} & a_{2, j + 1} & \cdots & a_{2, n} \\ \vdots & \ddots & \vdots & \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_{n, 1} & \cdots & a_{n, j - 1} & a_{n, k} & a_{n, j + 1} & \cdots & a_{n, n} \end {vmatrix} x_k

jkj \not = k 时,行列式存在完全相同的两列,值为 00。当 j=kj = k 时行列式就是 Δ\Delta,因此有:

Δxj=Δj\Delta \cdot x_j = \Delta_j

从而解得:

xj=ΔjΔ,1jnx_j = \frac {\Delta_j} {\Delta}, \forall \, 1 \le j \le n

也即:原方程组如果有解,只有唯一一组解:

(x1,,xj,,xn)=(Δ1Δ,,ΔjΔ,,ΔnΔ)(x_1, \cdots, x_j, \cdots, x_n) = \left( \frac {\Delta_1} \Delta, \cdots, \frac {\Delta_j} \Delta, \cdots, \frac {\Delta_n} \Delta \right)

如果常数项 bib_i 全部为零,所有的 Δi=0\Delta_i = 0,原方程组确实只有唯一零解,这表明原方程组的系数矩阵的 nn 列线性无关,组成 nn 维列向量空间 Fn×1F^{n \times 1} 的一组基,Fn×1F^{n \times 1} 中的每个列向量 (b1,,bn)T(b_1, \cdots, b_n)^T 都能唯一地表示成这组基的线性组合,也即原方程组对任意常数项 b1,,bnb_1, \cdots, b_n 都有唯一解,即上述表达式,这就是 Cramer 法则。

定理 33(克莱姆法则):如果 nn 元线性方程组的系数行列式 Δ0\Delta \not = 0,则方程组有唯一解:

(x1,,xj,,xn)=(Δ1Δ,,ΔjΔ,,ΔnΔ)(x_1, \cdots, x_j, \cdots, x_n) = \left( \frac {\Delta_1} \Delta, \cdots, \frac {\Delta_j} \Delta, \cdots, \frac {\Delta_n} \Delta \right)

其中 Δj\Delta_j 是将 Δ\Delta 的第 jj 列各元分别换成 b1,,bnb_1, \cdots, b_n 得到的行列式。

# 习题

  1. 用克莱姆法则解线性方程组:

    {2x1+x25x3+x4=0x13x26x4=32x2x3+2x4=5x1+4x27x3+6x4=0\begin {cases} 2x_1 + x_2 - 5x_3 + x_4 = 0 \\ x_1 - 3x_2 - 6x_4 = 3 \\ 2x_2 - x_3 + 2x_4 = -5 \\ x_1 + 4x_2 - 7x_3 + 6x_4 = 0 \end {cases}

    解:

    Δ=2151130602121476=27Δ1=0151330652120476=99,x1=Δ1Δ=113Δ2=2051130605121076=134,x2=Δ2Δ=13427Δ3=2101133602521406=59,x3=Δ3Δ=5927Δ4=2150130302151470=37,x4=Δ4Δ=3727 \Delta = \begin {vmatrix} 2 & 1 & -5 & 1 \\ 1 & -3 & 0 & -6 \\ 0 & 2 & -1 & 2 \\ 1 & 4 & -7 & 6 \end {vmatrix} = 27 \\ \Delta_1 = \begin {vmatrix} 0 & 1 & -5 & 1 \\ 3 & -3 & 0 & -6 \\ -5 & 2 & -1 & 2 \\ 0 & 4 & -7 & 6 \end {vmatrix} = -99, x_1 = \frac {\Delta_1} {\Delta} = - \frac {11} 3 \\ \Delta_2 = \begin {vmatrix} 2 & 0 & -5 & 1 \\ 1 & 3 & 0 & -6 \\ 0 & -5 & -1 & 2 \\ 1 & 0 & -7 & 6 \end {vmatrix} = -134, x_2 = \frac {\Delta_2} {\Delta} = - \frac {134} {27} \\ \Delta_3 = \begin {vmatrix} 2 & 1 & 0 & 1 \\ 1 & -3 & 3 & -6 \\ 0 & 2 & -5 & 2 \\ 1 & 4 & 0 & 6 \end {vmatrix} = -59, x_3 = \frac {\Delta_3} {\Delta} = - \frac {59} {27} \\ \Delta_4 = \begin {vmatrix} 2 & 1 & -5 & 0 \\ 1 & -3 & 0 & 3 \\ 0 & 2 & -1 & -5 \\ 1 & 4 & -7 & 0 \end {vmatrix} = -37, x_4 = \frac {\Delta_4} {\Delta} = - \frac {37} {27} \\

  2. a1,a2,,ana_1, a_2, \cdots, a_n 是数域 F\mathbb F 中互不相同的数,b1,b2,,bnb_1, b_2, \cdots, b_n 是数域 F\mathbb F 中任意一组给定的数,用克莱姆法则证明:存在唯一的数域 F\mathbb F 上的多项式 f(x)=c0xn1+c1xn2++cn1f(x) = c_0 x^{n - 1} + c_1 x^{n - 2} + \cdots + c_{n - 1} 使 f(ai)=bif(a_i) = b_i

    证明:依次将 a1,a2,,ana_1, a_2, \cdots, a_n 代入多项式,可得下列线性方程组:

    {a1n1c0+a1n2c1++cn1=b1a2n1c0+a2n2c1++cn1=b2ann1c0+ann2c1++cn1=bn \begin {cases} a_1^{n - 1} c_0 + a_1^{n - 2} c_1 + \cdots + c_{n - 1} = b_1 \\ a_2^{n - 1} c_0 + a_2^{n - 2} c_1 + \cdots + c_{n - 1} = b_2 \\ \cdots \, \cdots \\ a_n^{n - 1} c_0 + a_n^{n - 2} c_1 + \cdots + c_{n - 1} = b_n \\ \end {cases}

    由于 a1,a2,,ana_1, a_2, \cdots, a_n 互不相同,因此系数矩阵行列式:

    a1n1a1n21a2n1a2n21ann1ann21 \begin {vmatrix} a_1^{n - 1} & a_1^{n - 2} & \cdots & 1 \\ a_2^{n - 1} & a_2^{n - 2} & \cdots & 1 \\ \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_n^{n - 1} & a_n^{n - 2} & \cdots & 1 \\ \end {vmatrix}

    值不为 00,可由范德蒙德行列式求出其值。因此方程组有唯一一组解,其解为:

    xi=ΔiΔ x_i = \frac {\Delta_i} {\Delta}

    其中 Δ\Delta 为系数矩阵行列式的值,Δi\Delta_i 为将系数矩阵的第 ii 列从上到下依次替换为 b1,,bnb_1, \cdots, b_n 后所得矩阵的行列式的值。

  3. nn 元线性方程组:

    {a1,1x1+a1,2x2++a1,nxn=b1a2,1x1+a2,2x2++a2,nxn=b2an,1x1+an,2x2++an,nxn=bn\begin {cases} a_{1, 1} x_1 + a_{1, 2} x_2 + \cdots + a_{1, n} x_n = b_1 \\ a_{2, 1} x_1 + a_{2, 2} x_2 + \cdots + a_{2, n} x_n = b_2 \\ \cdots \, \cdots \\ a_{n, 1} x_1 + a_{n, 2} x_2 + \cdots + a_{n, n} x_n = b_n \\ \end {cases}

    的系数矩阵行列式 Δ0\Delta \not = 0。对每个 1jn1 \le j \le n,令 Δj=b1A1,j+b2A2,j++bnAn,j\Delta_j = b_1 A_{1, j} + b_2 A_{2, j} + \cdots + b_n A_{n, j} 是在 Δ\Delta 中将第 jj 列元素分别换成 b1,b2,,bnb_1, b_2, \cdots, b_n 得到的行列式。将 (x1,x2,,xn)=(Δ1Δ,Δ2Δ,,ΔnΔ)(x_1, x_2, \cdots, x_n) = \left( \dfrac {\Delta_1} \Delta, \dfrac {\Delta_2} \Delta, \cdots, \dfrac {\Delta_n} \Delta \right) 代入原方程组检验,证明它确实为该方程组的解。

    证明:记:

    Δ=a1,1a1,2a1,na2,1a2,2a2,nan,1an,2an,n \Delta = \begin {vmatrix} a_{1, 1} & a_{1, 2} & \cdots & a_{1, n} \\ a_{2, 1} & a_{2, 2} & \cdots & a_{2, n} \\ \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_{n, 1} & a_{n, 2} & \cdots & a_{n, n} \end {vmatrix}

    考虑利用初等列变换替换系数矩阵的第 jj 列,得到:

    a1,1a1,j1k=1na1,kxka1,j+1a1,na2,1a2,j1k=1na2,kxka2,j+1a2,nan,1an,j1k=1nan,kxkan,j+1an,n=a1,1a1,j1b1a1,j+1a1,na2,1a2,j1b2a2,j+1a2,nan,1an,j1bnan,j+1an,n \begin {vmatrix} a_{1, 1} & \cdots & a_{1, j - 1} & \sum\limits_{k = 1}^n a_{1, k} x_k & a_{1, j + 1} & \cdots & a_{1, n} \\ a_{2, 1} & \cdots & a_{2, j - 1} & \sum\limits_{k = 1}^n a_{2, k} x_k & a_{2, j + 1} & \cdots & a_{2, n} \\ \vdots & \ddots & \vdots & \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_{n, 1} & \cdots & a_{n, j - 1} & \sum\limits_{k = 1}^n a_{n, k} x_k & a_{n, j + 1} & \cdots & a_{n, n} \end {vmatrix} = \begin {vmatrix} a_{1, 1} & \cdots & a_{1, j - 1} & b_1 & a_{1, j + 1} & \cdots & a_{1, n} \\ a_{2, 1} & \cdots & a_{2, j - 1} & b_2 & a_{2, j + 1} & \cdots & a_{2, n} \\ \vdots & \ddots & \vdots & \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_{n, 1} & \cdots & a_{n, j - 1} & b_n & a_{n, j + 1} & \cdots & a_{n, n} \end {vmatrix}

    将等式右边的行列式记为 Δj\Delta_j,左边的行列式可以拆成 nn 个行列式之和:

    k=1na1,1a1,j1a1,ka1,j+1a1,na2,1a2,j1a2,ka2,j+1a2,nan,1an,j1an,kan,j+1an,nxk \sum_{k = 1}^n \begin {vmatrix} a_{1, 1} & \cdots & a_{1, j - 1} & a_{1, k} & a_{1, j + 1} & \cdots & a_{1, n} \\ a_{2, 1} & \cdots & a_{2, j - 1} & a_{2, k} & a_{2, j + 1} & \cdots & a_{2, n} \\ \vdots & \ddots & \vdots & \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_{n, 1} & \cdots & a_{n, j - 1} & a_{n, k} & a_{n, j + 1} & \cdots & a_{n, n} \end {vmatrix} x_k

    jkj \not = k 时,行列式存在完全相同的两列,值为 00。当 j=kj = k 时行列式就是 Δ\Delta,因此有:

    Δxj=Δj \Delta \cdot x_j = \Delta_j

    从而解得:

    xj=ΔjΔ,1jn x_j = \frac {\Delta_j} {\Delta}, \forall \, 1 \le j \le n

    也即:原方程组如果有解,只有唯一一组解:

    (x1,,xj,,xn)=(Δ1Δ,,ΔjΔ,,ΔnΔ) (x_1, \cdots, x_j, \cdots, x_n) = \left( \frac {\Delta_1} \Delta, \cdots, \frac {\Delta_j} \Delta, \cdots, \frac {\Delta_n} \Delta \right)